Dünya göründüğü üzere değil

Dünya göründüğü üzere değil
Birinci dünya haritasının M.S. 150 yılında Klaudyos Ptolemiaos tarafından çizildiği biliniyor. İnsanlığın teknolojiyle bu kadar iç içe yaşadığı günümüzde ise onlarca farklı formülle çizilmiş dünya haritaları var. Bu haritalardan en çok tercih edilen evvelden denizcilerin kullandığı, günümüzde ise Google Maps’in temel aldığı Merkator projeksiyonu ile çizilenler. Bu projeksiyona bakınca ülkelerin pozisyonları, yüz ölçümleri ile ilgili yanlışsız bilinen büyük yanlışlar göze çarpıyor.

Merkator haritalarda Brezilya ve Alaska tıpkı boyutta gösterilirken, uzmanlar gerçekte Brezilya’nın, Alaska’nın 5 katı büyüklüğünde olduğunu söylüyor. Tıpkı haritalarda Grönland ile Afrika da tıpkı büyüklükte görünüyor fakat aslında Afrika 14 kat daha büyük. Türkiye ise haritada göründüğünün bilakis tüm İskandinav ülkelerinin toplamından daha büyük.
Dünya haritalarında çok sayıda farklı iz düşüm formülü kullanılıyor ve bunların her biri farklı hesaplama tekniklerine dayanıyor. Düz bir yere aktarılan Dünya haritalarındaki kusurların nedenlerini ve Türkiye’de hangi haritanın daha çok kullanıldığını Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ) Harita Mühendisliği Kısmı dekan yardımcısı Prof. Dr. Fatih Gülgen anlattı;

YÜZDE YÜZ HAKİKAT DÜNYA HARİTASI YOK
“Dünya haritaları, ülkelerin formlarını, yerini, pozisyonunu, başınızda canlandırmaya çalışan bir irtibat aracı olarak düşünülebilir. Dünya küreye benzeyen bir hal olduğundan bu formu harita düzlemine açarken bir harita kenar hududu oluşturmak ve Dünya üzerindeki bir noktayı haritanın merkezi olarak göstermek zorundasınız. Küreyi tek bir atılımda düzleme açamayacağınız için bir şeyleri de deforme etmek durumundasınız. Yüzde yüz yanlışsız bir harita yoktur. Kullanılan iz düşüm prosedürüne bağlı olarak bu tip yanlışların görünmesi pek doğal bir durum. En yanlışsız haritalar en büyük ölçekli haritalardır. Küçük bir bölgede 1/1000 ölçekli harita mümkün olan en doğrularındandır. Zira globalliğin tesirinden uzaktır. Büyük bir bölgeyi küçük ölçekli bir haritaya sığdırmaya çalıştığınızda bu sefer küre yapının tesirinden ötürü haritalardaki kusurlar da artar. Bu nedenle farklı bilim insanları farklı harita projeksiyon teknikleri önermişlerdir.

KUTUPLARA GİTGİDE YANILGI ARTIYOR
Örneğin bir lastik topu kesip açmak ve kenarlar elde etmek istediniz. Direkt onu düz bir yerin üzerine yapıştırmaya çalıştığınızda bütünlük ortadan kalkar. Kestiğiniz yerde şayet bir ülke, kuzeyinde de diğer bir ülke varsa ve ortası yırtılırsa ikisi birbirine komşu üzere görünmeyecektir. O nedenle formu deforme etmek, haritalandırma yaparken Dünya’yı bir lastiği geriyormuş üzere germek gerekir. Bütünlüğü korumak için gerince de birtakım ülkeler gerçek boyutundan daha büyük yahut daha küçük görülür. Merkator haritadaki bu büyük farklara bakınca, Ekvator bölgesine yakın noktalarda yanılgılar minimumken kutuplara gitgide bu yanlışlar azamiye ulaşır. Zira Dünya’nın etrafında Ekvator’a paralel bir silindir formu referans alınmıştır. O silindirin Dünya’ya teğet olduğu Ekvator kısmında yanlışlar azdır. Kuzey Kutbu’nda o kadar büyük bir deformasyon var ki; küçük bir nokta, Ekvator uzunluğunda bir çizgi biçiminde gösterilir. Bu haritada Kuzey Kutup noktası artık bir nokta değil ekvator uzunluğunda bir yatay çizgidir. Ülkeler ortasındaki farklılıklar da bundan kaynaklanır.

EVVEL DENİZCİLER ARTIK GOOGLE KULLANIYOR
Merkator projeksiyonun popülerliği Google’ın da o tekniği kullanıyor olmasıyla arttı fakat burada asıl amaç tüm dünyayı göstermek değil. Bu projeksiyonun özelliği formları yani kuzeyinizde, güneyinizde ne olduğunu mümkün olduğunca gerçekçi göstermesi. Merkator harita denizciler için çok fonksiyonel. Evvelden denizciler rotalarını hareketlerini belirlerken, ellerindeki harita ve pusula birbirine benzeri açıda olduğu için bu projeksiyonu tercih ediyorlardı. Koordinatları yeri pozisyonu hesaplaması çok kolay olduğu için Google’ın da bunu tercih ettiğini düşünüyorum.

TÜRKİYE’DE ROBİNSON PROJEKSİYONU HAKİM
Türkiye’de haritalar, Harita Genel Müdürlüğü tarafından denetim edilir ve basılır. Harita Genel Müdürlüğü Dünya haritalarını göstermek için Robinson projeksiyonu kullanıyor. Yayınevlerinin bastığı haritalar çoğunlukla Robinson projeksiyonuyla basılmıştır. Her haritada kusur var fakat görsel manada baktığımızda Robinson tekniği Dünya’nın haline daha uygun üzere gözüküyor.
Kırtasiyelerde eğitim gereci olarak satılan kürelere model olarak baktığınızda kesimlerin yapıştırılmasıyla Dünya’nın bütününün oluşturulduğunu görüyoruz. Kürenin üzerinde olduğu için ondaki kusur ölçüsü düzlem üzerindeki haritaya nazaran çok daha düşüktür.”