Savaş, isyanlar, krizler… Dünya kaygılarıyla yüzleşti!

Savaş, isyanlar, krizler… Dünya endişeleriyle yüzleşti!
Koronavirüs kabusu tam sürat kesmişken dünya bu kere Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle yeni bir global krize uyandı.

 Savaş güç ve besin krizini gündeme getirirken, Üçüncü Dünya Savaşı bile konuşulur oldu. Türkiye ise Rusya-Ukrayna krizinde arabulucu rolüyle öne çıktı. İşte 2022’e iz bırakanlar.

YILIN OLAYI

RUSYA UKRAYNA’YA SALDIRDI

Eski Sovyetler Birliği coğrafyası 21’nci yüzyılın en kanlı savaşlarından birine sahne oldu. 24 Şubat’ta Rus birlikleri, Ukrayna’ya taarruz başlattı. Birinci başlarda başşehir Kiev’e yaklaşan Rus güçleri, hem Ukrayna’nın kararlı direnişi hem de Batı’nın artan askeri yardımları ile durduruldu. Moskova da, sonrasında ana siyasi gayesi Ukrayna’nın güney ve doğusundaki dört bölgeyi ilhak etmek olarak ilan etti. BM’ye nazaran sivil can kaybı 6700’ün üstünde. Kiev, savaşta Rusya’nın en az 99 bin askerini kaybettiğini, Moskova ise Ukrayna’nın en az 61 bin asker kaybettiğini ileri sürdü. Ukrayna’daki savaşın yayılma mümkünlüğü Üçüncü Dünya Savaşı tasalarını arttırdı.

YILIN ARABULUCUSU

TÜRKİYE BAŞARDI

Ukrayna’nın işgaline açıkça karşı çıksa da Batı’nın Rusya’ya yönelik yaptırımlarına katılmayan ve Moskova ile irtibatı sürdüren Türkiye, savaşın en şiddetli haftalarında tarafları birebir masada buluşturdu. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun memleketi Antalya’da Rus ve Ukraynalı mevkidaşları işgalin birinci ayında bir ortaya geldi. İlerleyen günlerde iki ülkenin müzakere heyetleri İstanbul’da toplandı. Bir ateşkes sağlanamasa da görüşmelerde, esir takası ve sivillerin çatışma bölgesinden tahliyesi üzere kıymetli kazanımlar elde edildi. Türkiye bilhassa savaşın en ağır yaşandığı Mariupol’de sıkışıp kalan sivillerin inançlı bölgelere geçişi için ağır teşebbüste bulundu.

YILIN UMUDU

TAHIL MUAHEDESİ HAYATA GEÇTİ

Geride kalan yılın tahminen de en kıymetli diplomasi teşebbüsü Türkiye’nin arabuluculuğunda imzalanan tahıl koridoru muahedesi oldu. İki büyük tahıl üreticisi ortasındaki savaş besin fiyatlarında sert yükselişi tetiklerken, İstanbul’da kurulan ortak uyum merkezinin nezaretinde Boğazlar’dan geçen 600’den fazla gemi, 14.5 milyon ton tahıl eseri taşıdı. Böylelikle global besin fiyatlarındaki artış dizginlendi. 27 Temmuz’da imzalanan birinci mutabakatın müddetinin bitmesine günler kala çekileceğini açıklayan Rusya, Ankara ve Kiev’in sevkıyatları tek taraflı sürdürmesi üzerine mutabakata geri döndü ve uzatmaya onay verdi.

YILIN İSYANI

MAHSA AMİNİ’NİN VEFATI İRAN’I KARIŞTIRDI

Kürt kökenli 22 yaşındaki üniversite öğrencisi Mahsa Amini’nin, Eylül ayı başında Tahran’ı ziyareti sırasında, kurallara uygun örtünmediği gerekçesiyle İrşad Devriyeleri (Ahlak Polisi) tarafından gözaltına alınması, gözaltındaki üçüncü gününde de hayatını kaybetmesi isyanın fitilini ateşledi. Evvel Kürt nüfusun ağır yaşadığı eyaletlerde başlayan isyan, daha sonra ülke genelinde bir bayan hareketine, son olarak da rejim aykırısı ayaklanmaya dönüştü. Bayanların başörtülerini çıkararak sokaklarda gezdiği ve örtünme zorunluluğuna reaksiyon olarak saçlarını kestiği manzaralar yıla damga vurdu. İran’da şovlar hala devam ederken, rejiminin gözaltına alınanlara yönelik süratli ve keyfi idam kararları ile infazları dünyadan büyük reaksiyon çekiyor.

YILIN EN ÇOK KONUŞULANI

TWİTTER’IN YENİ SAHİBİ ELON MUSK

Sadece teknoloji dünyasının en ünlü isimleri değil, birebir vakitte dünyanın en zenginleri ortasında da yer alan Elon Musk, elbet 2022’nin en çok konuşulan şahıslarından biri oldu. Musk, 27 Ekim’de 44 milyar dolara (821 milyar TL) Twitter’ı satın aldı. Birinci icraatı da yüksek maliyetleri münasebet göstererek, 7500 çalışandan yaklaşık yarısını işten çıkarmak oldu. En tartışılan kararlarından biri ABD Kongresi’ne baskında rolü olduğu gerekçesiyle eski ABD Lideri Donald Trump’ın askıya alınan Twitter hesabını Twitter’da düzenlediği anket sonucunda tekrar faaliyete geçirmesiydi. Son olarak “Üst yönetici olarak devam edip etmemesini” yeniden Twitter’dan bir anketle kullanıcılara sordu. İştirakçilerin yüzde 57.5’i ayrılması gerektiği istikametinde oy kullandı. Elon Musk, uygun biri bulunduğunda misyonundan ayrılacağını açıkladı.

YILIN FELAKETİ

PAKİSTAN’DA SEL

ÖNCEKİ yıl dev orman yangınları ve hortumlar göze çarparken, bu yıl Pakistan devasa bir sel felaketi yaşadı. Pakistan, Haziran-Eylül ortasındaki Muson devrinde, son 30 yıldaki yıllık ortalama yağış ölçüsünün 5-6 katına maruz kaldı. Sellerle gelen yıkımda, 1400’den fazla kişi hayatını kaybetti, 13 bine yakın kişi yaralandı. Sel bölgesinde iç deniz büyüklüğünde su birikintileri oluşurken 1 milyon 800 bine yakın konut hasara uğradı, bunlardan 600 bin kadarı büsbütün yıkıldı. Yaklaşık 7 bin kilometre yol ziyan görürken 269 köprü yıkıldı, demiryolu ulaşımı hasar gördü. 33.5 milyon insan sellerden etkilenirken, milyarlarca dolarlık ekonomik kayıp meydana geldi.

YILIN KRİZ HATLARI

ENERJİ, TEDARİK, İLAÇ KRİZLERİ

PANDEMİ ile başlayan tedarik zinciri krizi, bu yıl Rusya-Ukrayna savaşının eklenmesiyle daha da derinleşti. 2020 ve 2021 yıllarında kısıtlamalar nedeniyle birçok bölümde yavaşlayan üretim, sonuçları itibariyle bu yıl adeta bir tsunami dalgası üzere karaya vurdu. Ukrayna’ya başlattığı askeri harekât nedeniyle, Batı ülkelerinin Rusya’ya yönelik ekonomik yaptırımları doruğa ulaştı. Rusya’ya olan güç bağımlılığı nedeniyle Avrupa, kışı soğuk geçirme tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. ABD’ye olan LNG (sıvılaştırılmış doğalgaz) bağımlılığı arttı. Avrupa’nın Kuzey Akım boru çizgileriyle Rus doğalgazına bağımlı endüstrisi de büyük tehlikeye girdi. Yeniden Avrupalı ilaç üreticilerinin artan maliyetler nedeniyle jenerik ilaç üretimini durdurabileceği tarafındaki açıklamalar ilaç krizini gündeme getirdi.

YILIN MÜZAKERESİ

İSVEÇ VE FİNLANDİYA NATO’YA BAŞVURDU

Rusya saldırganlığından telaş eden İsveç ve Finlandiya, NATO’nun kapısına dayandı. Lakin “terör yuvası” oldukları gerekçesiyle Türkiye, bu ülkelerin birliğe iştirakine itiraz etti. Tahlil için ABD Lideri ve NATO Genel Sekreteri’nin devreye girmesiyle Haziran ayında Madrid’de bir Üçlü Muhtıra imzalandı. Türkiye’nin korkularını gidermeye yönelik mutabakat ve İsveç’te yeni iş başına gelen Ulf Kristersson hükümetinin olumlu yaklaşımına karşın Ankara ilerlemeden şad değil. Kimi terör suçlulularının iadesine karşın, Ankara şimdi iki ülkenin iştirakine yeşil ışık yakmadı.

YILIN VEDASI

2’NCİ ELİZABETH HAYATA VEDA ETTİ

İngiltere tarihinin “en uzun mühlet tahtta kalan hükümdarı” olan Kraliçe, 70 yıllık misyon müddeti sonrasında 96 yaşında hayata veda etti. Kraliçe, 8 Eylül’de İskoçya’nın Aberdeenshire kasabasındaki Balmoral Şatosu’nda 96 yaşında gözlerini yumdu. Windsor Kalesi’ne defnedildiği 19 Eylül tarihine kadar ülkede 10 gün devam eden yas müddetince Birleşik Krallık halkı, kraliçelerine hürmetlerini sundu. Kraliçe Elizabeth’in son yılları, torunu Prens Harry’nin eşi Meghan ile Kraliyet Ailesi’nden ayrılması ve izleyen tartışmalarla geçmişti. Harry dahil tüm Kraliyet Ailesi üyeleri, son misyonlarını yerine getirirken, dünya önderleri de cenaze merasiminde hazır bulundu. Yerine “III. Charles” unvanını alan oğlu Galler Prensi Charles ‘Kral’ olarak geçti.

YILIN ŞOKU

ESKİ JAPONYA BAŞBAKANI SUİKASTE KURBAN GİTTİ

Dünya 8 Temmuz’da Japonya’nın eski başbakanı 68 yaşındaki Şinzo Abe’nin suikastıyla sarsıldı. Nara kentinde bir siyasi aktiflikte konuşma yapan Abe, mesken üretimi bir silahla yakın aradan sırtından vurularak hayatını kaybetti. Olay yerinde yakalanan 41 yaşındaki fail Tetsuya Yamagami, Abe’yi “annesinin hayatını mahveden tarikatlardan biriyle yakından irtibatı olduğu için öldürdüğünü” söyledi. Suikast ülkedeki tarikat meselesini tartışmaya açarken, Abe için düzenlenen şaşaalı cenaze merasimi de tenkit konusu oldu.

YILIN ÖNE ÇIKANLARI

DRONLAR, FÜZELER, SAVUNMA SİSTEMLERİ

2022’nin en değerli olayı Ukrayna-Rusya ortasındaki savaş olunca, silah sistemleri ve bunlara harcanan paranın ölçüsü da yılın öne çıkan konusu haline geldi. BAYKAR imali Bayraktar insansız hava araçları (İHA), Ukrayna’nın cephede kazandığı muvaffakiyetlerin sembolü oldu. O denli ki Ukraynalı askerler Bayraktar ismine müzikler besteledi. İHA’lar Rusya’nın İran’dan aldığı sav edilen kamikaze dronlarla düzenlediği ataklarla da gündemdeki yerini korudu. ABD başta olmak üzere Batı’nın Ukrayna’ya sağladığı askeri takviye milyarlarca doları aştı. Batı’dan gönderilen tanksavar Javelin’ler ve roketatar HIMARS’lar Ukrayna ordusuna savaşın en kritik cephelerinde kazanımlar sağlarken, yıl ABD’nin bu ülkeye gelişmiş hava savunma sistemi Patriot’ları da göndereceği haberiyle kapandı.

YILIN DEVREDENİ

İKLİM KRİZİ SÜRÜYOR

İKLİM krizi, Dünya nüfusunun 8 milyarı aştığı 2022 yılının global problemlerinden biri olmayı sürdürdü. Yaz aylarında, bilhassa Batı Avrupa ülkelerini kavuran çok sıcaklar ve kuraklık milyonlarca insanın hayatını olumsuz etkilerken, Amerika, Güneydoğu Asya ve Avustralya ise büyük fırtınalar ve sel felaketleriyle boğuştu. Bu yıl Mısır’da düzenlenen COP27 İklim Zirvesi’nde ise Ukrayna’daki savaşın yarattığı güç krizinin de tesiriyle tahlil odaklı adımların uzağında kalındı. İklim krizinin kamuoyunda en çok yer almasını sağlayansa iklim aktivistlerinin dünyaca ünlü sanat yapıtlarına saldırarak gerçekleştirdikleri tartışmalı protestolar oldu.

YILIN SÜRPRİZİ

TRUMP UMDUĞUNU BULAMADI

ABD’de 2024 Başkanlık Seçimi öncesinde merakla beklenen Orta Seçimler sürpriz sonuçlarıyla tüm kamuoyunu şaşırttı. Artan enflasyon ve anketlerde Lider Joe Biden’a olan inancın azaldığı bir ortamda gidilen Orta Seçimlerde, beklenenin bilakis Cumhuriyetçi “kırmızı dalga” gerçekleşmedi. Bilhassa 2024 yılında aday olacağını açıklayan eski ABD Lideri Donald Trump ismine bir referandum üzere görülen Orta Seçimlerde Demokratlar Senato’da, Cumhuriyetçiler ise Temsilciler Meclisi’nde çoğunluğu sağladı. Trump’ın kritik eyaletlerde desteklediği adayların çoğunlukla kaybetmesi ise Cumhuriyetçi Parti’nin yıldızı parlayan Florida Valisi Ron DeSantis ve Trump ortasında başkanlık adaylığı için mümkün bir çekişmeye işaret olarak yorumlandı.

YILIN ATIŞMASI

TÜRK-YUNAN GERİLİMİ

2020 yazında Doğu Akdeniz’de yaşanan Oruç Reis krizinin akabinde, 2021 yılında Türk-Yunan ilgilerinde nispeten daha ölçülü bir atmosfer hâkimdi. Lakin 2022 yılında bağlar yeniden gerildi. Yunanistan’ın gayri askeri statüdeki Ege adalarını silahlandırmayı sürdürmesi üzerine Türkiye, şubat ayında milletlerarası muahedeler gereği adaların egemenliğinin tartışmaya açılacağını açıkladı. 13 Mart’ta Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’la görüştükten sonra Mayıs ayında ABD Kongresi’ne hitap eden Yunan Başbakanı Kiriakos Miçotakis’in Türkiye’ye F-16 satılmamasını istemesi gerginliği artırdı. Görüştüğü her başkana adeta Türkiye’yi şikâyet eden Miçotakis’in tavrı ve Yunan kurmayların Türkiye’ye yönelik provokatif açıklamaları sonrası Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Benim için artık Miçotakis diye biri yok” ve “Bir gece aniden gelebiliriz” kelamları, Türk-Yunan bağlantılarının 2022 yılındaki özeti oldu.