Antik Mısırlıların ölülerini mumyalama maksadını yanlış biliyormuşuz! ‘İnsanların ilgisini bandajın içinden dışına çekmek istiyoruz’

Antik Mısırlıların ölülerini mumyalama hedefini yanlış biliyormuşuz! ‘İnsanların ilgisini bandajın içinden dışına çekmek istiyoruz’
Antik Mısır periyodu mumyaları keşfedildikleri günden bu yana daima merak uyandırıyor. Mumyalama sürecinin hedefi genelde vücudu mevtten sonra korumak olarak biliniyor lakin İngiltere’de geçtiğimiz günlerde açılan bir standın organizatörleri, bu ezberi bozan değerli tespitler ortaya koyuyor. İşte detaylar…

Antik Mısır medeniyeti, bilhassa de mumyalar her devir merak ediliyor, cazipliğini asla yitirmiyor.

Binlerce yıl evvel yaşamış insanların cansız vücutlarının altınla ve kıymetli taşlarla bezenmiş lahitlerinde eksiksiz bir biçimde korunmasını sağlayan teknikler, bugün bile şaşırtmaya devam ediyor. Hal bu türlü olunca mumyalarla ilgili efsaneler ve yanlış bilgilerin de sonu gelmiyor.

İngiltere’de geçtiğimiz günlerde açılan bir stant, bu kadim uygulamaya bakış açımızı değiştirmeyi amaçlıyor.

15 milyon sterlin bütçeyle yenilenen Manchester Müzesi’nde açılan “Mısır’ın Altın Mumyaları” standı, hayli geniş bir Mısıroloji koleksiyonunu gün yüzüne çıkardı. Stantta Greko-Romen devrine (MÖ 300-MS 300 yılları arası) ilişkin sekiz mumya yer alıyor. Bu mumyalar Arkeolog Flinders Petrie tarafından 1888-90 ve 1911 tarihli hafriyatlarda Kahire’nin güneyinde yer alan Feyyum kentindeki Hawara Nekropolü’nde bulunmuş ve İngiltere’ye götürülmüştü.

DİĞER MUMYA STANTLARINDAN ÇOK FARKLI

Manchester’dan evvel Kuzey Amerika’da ve Çin’de çeşitli müzelerde görücüye çıkan koleksiyonun küratörü Campbell Price, gayelerinin mumyalara bakışı ve mumyalar hakkındaki tartışmaları değiştirmek olduğunu belirtti. Pekala nasıl?

Birincisi ve en değerlisi, bu stantta, son devrin trendlerinin bilakis, röntgen ya da bilgisayarlı tomografi taramalarıyla mumyaların bandajlarının altında ne olduğu gösterilmiyor. Mumyaların öldükleri sırada kaç yaşında olduklarına ya da mevt sebeplerine dair ayrıntılarla da ilgilenilmiyor. Price, “Bandajın altındakini görme isteğinden uzaklaşıyoruz” derken insanların ilgisini mumyanın içinden dışına çekmeyi amaçladıklarını vurguladı.

Tam da bu nedenle Altın Mumyalar standı yüklü olarak mumyaların içine yerleştirildiği büyüleyici hoşluktaki lahit sandıklarına odaklanıyor. Price’ın açıklığa kavuşturmak istediği en kıymetli efsane de tam olarak bu noktada ortaya çıkıyor.

MUMYALAMANIN GAYESİNİ YANLIŞ BİLİYORMUŞUZ

Birçoğumuz mumyaların emelinin ölülerin vücutlarının korunması olduğunu düşünüyoruz. Lakin Price’a nazaran, gerçekte mumyalamanın hedefi ölmüş insanları ilahlara dönüştürmek. İnce ince süslenmiş o tabutlar ve lahit sandıkları da mumyanın kim olduğunu yansıtmaktan fazla, ruhun gittiği yerde büyük bir ihtişam içinde yaşamasına yardım edecek tanrısal ve idealize edilmiş bir resmi yansıtıyor. Osiris ve Hathor üzere cenaze ilahlarını kullanan tahnitçiler, ölen kişinin öbür dünyaya gitmeye hazır olduğunu göstermek istiyor.

Price, BBC’ye yaptığı açıklamada, “‘Bu ölmüş kişi bir ilah olacak’ diyen metinler var. Mumyalama sürecinin sebebi bu ” diye konuştu.

Sergide yer alanlar üzere yakın periyot mumyaları, bu bağlamda değerli deliller taşıyor. Bu ispatların başında da mumyaların iç organlarının yerlerinden çıkarılmamış olması geliyor. Fakat daha eski devir mumyalarında organların çıkarılmış olması, mumyalamada asıl niyetin beden bütünlüğünü ilahlaşma süreci için korumak olmadığı halinde yorumlanıyor.

Price, “Mısıroloji etraflarında şöyle bir efsane var: Güya Antik Mısır’da beşerler çeşitli tahnit denemeleri yapıyorlardı. Yanlışsız metodu bulduklarında birkaç jenerasyon boyunca uyguluyorlar sonra da ‘unutuyorlardı’. Bu gerileme Greko-Romen periyoda kadar devam etti. O noktada içeride ne olduğu o kadar önemsizleşmişti ki iç organları yerinden çıkarmayı bırakmışlardı. Reçineyi sürüp geçiyor, dışarıdan görüneni süslemeye çalışıyorlardı” diye konuştu.

Bu yorumun zirveden bakan ve sömürgeci bir yaklaşım olduğunu belirten Price, kıymetli olanın vücudun uzun vadeli korunmasından fazla ölen kişiyi öbür dünyaya hazırlama ritüelinin kendisi yani öleni ihtişamlı bir biçimde uğurlamak olduğunu vurguladı.

AMAÇ BANDAJIN ALTINA BAKMAK DEĞİL

Altın Mumyalar standındaki göz alıcı maskeler ve mücevherler, ayrıntılı hiyeroglifler, desenler ve sahneler göz önünde bulundurulduğunda, mumyaların binlerce yıla karşın hala bu kadar renkli olması nitekim şaşırtan. Günümüzde yatay pozisyonda sergilenen bu mumyalar, vaktinde dik vaziyette tutuluyor ve yıllar hatta jenerasyonlar boyunca hayran olunacak birer heykel görevi görüyordu.

Manchester’daki stant de bu mantıkla tasarlanmış. Bu nedenle tabutlara tarama teknikleri uygulanmıyor, mumyaların hastalıklarının ne olduğuna bakılmıyor.

Price, “Benim hedefim biyomedikal yorumlardan uzaklaşıp bir ilaha dönüşme noktasına odaklanmak. Bütün o bilimsel araştırmaların berbat olduğunu ya da yapılmaması gerektiğini söylemiyorum. Demeye çalıştığım şey mumyalara farklı bir açıdan bakma talihine sahip olduğumuz” dedi.

“Antik Mısırlıların mumyaların bandajlarının açılmasını istemedikleri de bence hayli açık” sözlerini kullanan Price, eldeki teknolojilerin bandajların altını hakikaten görmek için kâfi olmadığını da vurguladı:

“Ben de geçmişte mumyaların tomografilerinin çekildiği hastanelerde bulundum. Lakin Mısıroloji uzmanlarının ve tabiplerin hiçbiri tomografiyle elde edilen imajların manası üzerinde anlaşamıyordu. Zira bu aygıtlar kurumuş cesetleri değil canlıları görüntüleyecek biçimde tasarlanmış. Biri bakıp ‘Bu filanca hastalığın’ göstergesi derken bir oburu ‘Hayır, bu mumyalamanın bir sonucu’ diyebiliyor. Birinin çıkıp açık açık ‘Bilmiyoruz’ diyebilmesi gerekiyor.”

Diğer yandan Batılı arkeologların mumyaların bandajlarını açması (ve bu süreçte mumyalara ziyan vermesi) sömürgeci bir yaklaşım olarak bedellendiriliyor. Gerçekten Victoria devrinde tuhaf bir cümbüş olarak görülen bandaj açma 1980’lere kadar “araştırma” kisvesi altında devam etti. O günden bu yana bandajların altına dijital görüntüleme teknikleriyle bakılıyor ve sargıların altına yerleştirilmiş muskalardan damarlardaki sertleşmeye çok farklı detaylar keşfediliyor.

Bandajların altını görme çalışmalarına karşı çıkmak ise tartışmalı bir duruş. Çünkü birçok kişi araştırmacı bilgi edinmenin her şeyden değerli olduğunu ya da binlerce yıl evvel ölen bir kişinin hislerini göz önünde bulundurmanın abartılı bir hürmet olduğunu savunuyor.

RÖNESANS TABLOLARINA EMSAL PORTRELER

Manchester Müzesi’ndeki lahit sandıklarının bir kısmı alışık olduğumuz biçimde mavi ve sarıyla süslenmiş, büyük gözleri olan insanları tasvir ediyor. Lakin Daha yeni periyoda ilişkin olanlar çok farklı. Onların üzerinde Rönesans periyodu İtalya’sında yapılanlar üzere gerçekçi portreler yer alıyor. Feyyum portreleri ismi verilen bu 2 boyutlu fotoğraflar ince ahşap üzerine yapıldıktan sonra mumya sandıklarının üzerine yerleştirilmiş ve sergilenme gayesi taşıyor.

Bu portreler efsanelerle çelişen bir başa gerçeğin de altını çiziyor. Antik Mısır gizemli ve izole bir kültür değil çok kültürlü bir ülkeydi.

Price, Greko-Romen devir mumyalarındaki fotoğrafların çok çeşitli olduğunu belirtti. Örneğin Artemidorus’a (bir Yunan ismi) ilişkin bir mumya var. Bu kişinin Romalı bir seçkin olduğu kestirim ediliyor. Sandıkta Osiris üzere Mısır ilahlarının çizimlerinin yanında omuz hizasında yıldızlar yer alıyor. Bu yıldızlar Price’ın “Mısırlı-Yunan ahengini güçlendirmek için yakın vakitte yaratılmış bir tanrı” diye nitelendirdiği Serapis’i sembolize ediyor.

Price, Mısır, Yunan ve Roma kültürlerinin bu formda karıştırılmasının sebebini de “Ölen kişinin işini talihe bırakmak istememişler, bütün ilahları mutlu etmeye çalışmışlar” diye özetledi.

Flinders Petrie, Hawara’daki mumyaları birinci bulduğunda bu çokkültürlü hayat üslubunu görmeden gelmişti. Lakin kısa mühlet içinde portre mumyaları Victoria İngiltere’sinde çok tanınan oldu. Holman Hunt ve Laurence Alma-Tadema üzere sanatkarlar 1888’deki sergiden çok etkilendi. Hatta Oscar Wilde’ın resmi yapıldıktan sonra hiç yaşlanmayan genç bir adamı anlattığı “Dorian Gray’in Portresi” romanına bile bu mumyaların ilham olduğu söyleniyor.

GERÇEK İNSANI DEĞİL ÜLKÜ İNSANI YANSITIYOR

Elbette portreler, mumyaların gerçek yüzlerinin daha fazla merak edilmesine neden oluyor. Lakin Price’a nazaran, portre o kişinin gerçek halini değil idealize halini yansıtıyor. Zira portrelerdekiler daima genç, daima hoş, daima sağlıklı. Price, “Bence bu fotoğraflar o şahısların dış görünüşlerinin ülküleştirilmiş hali. Beşerler bunu tartışacaktır eminim ancak bence yaradanlara, insanüstü varlıklara benziyorlar” diye konuştu.

Portrelerden birindeki defne kısımlarına dikkat çeken Price, şahısların usullerinin da insanüstü varlıklar olarak görülen Roma İmparatoru ve İmparatoriçesi’nden etkilendiğini belirtti.

Peki Greko-Romen mumyaları eski mumyalarla yan yana sergilenecekse, bu kadar radikal bir biçim değişikliğinin sebebi ne? Price bunun emelinin dikkat çekmek olabileceğini tabir ederek, “Düşünün gittiğiniz şapelde yan yana 20 mumya var. Mumyalanmış akrabanızın dikkat çekmesini, oradan geçenlerin dualarını almasını sağlamak için dikkat alımlı bir şeyler gerek” dedi.

Elbette bunlar daima yoruma dayalı bilgiler. Fakat şurası kesin: Antik Mısırlılar mumyalanmış akrabalarının binlerce yıl sonra dahi insanlığın merakını cezbedeceğini hiç düşünmemişti. Lakin mumyaların sandıklarını dikkat alımlı bir biçimde süsleme eforları bugün hâlâ bekleneni veriyor. Bazıları sandıklardai fotoğraflarla bazıları bandajların altıyla ilgileniyor. Fakat mumyalar çekiciliklerini hiç lakin hiç kaybetmiyor.

BBC’nin “Have we got Ancient Egypt’s mummies all wrong?” başlıklı haberinden derlenmiştir.