Özbekistan’da Karakalpak ayaklanması

Özbekistan’da Karakalpak ayaklanması
Orta Asya cumhuriyetlerinden Özbekistan’ın batısı karıştı. Özbekistan başkanı Mirzoyev’in, Karakalpak Özerk Cumhuriyeti’nin ayrılma hakkını anayasa değişikliği ile kaldırma planı üzerine, bu bölgede yüzbinlerce kişi sokaklara döküldü. Plan askıya alındı.

ESKİ Sovyet coğrafyasında Rusya ile Ukrayna savaşı tüm şiddetiyle devam ederken, ihtilafların ateşi Orta Asya’ya da sıçradı. Özbekistan başkanı Şevket Mirzoyev’in planladığı anayasa değişikliği referandumu ülkede özerk cumhuriyet olarak varlığını sürdüren Karakalpak halkını meydanlara döktü. Karakalpak Özerk Cumhuriyeti’nin başşehri Nukus’da evvelki geceki protesto gösterisinde arbede yaşanması üzerine Cumhurbaşkanı Mirzoyev, bölgede 2 Ağustos’a kadar devam edecek harikulâde hal (OHAL) ve sokağa çıkma yasağı ilan etti.

BAĞIMSIZLIK YASAĞI

Özbekistan’da milliyetçi kökenli olayların tırmanışı 25 Haziran’da başladı. Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirzoyev, komşu Kazakistan’da yılbaşında yaşanan darbe teşebbüsünden esinlenerek, iktidarını anayasada yapılacak değişiklikle perçinlemek istedi. Özbekistan halkına referandum halinde sunulması planlanan anayasa değişikliği, iki can alıcı maddeyi kapsadı. Birincisi, seçimle iş başına gelecek ülke başkanının 5 yıl yerine 7 yıl misyon başında kalmasını öngörüyordu. İkinci kıymetli değişiklik ise Özbekistan hudutları içinde özerk cumhuriyet olarak Sovyet devrinden beri varlığını sürdüren Karakalpak Özerk Cumhuriyeti’nin Özbekistan’dan bağımsızlık ilan etmesinin yasal olarak yolunu kapatılıyordu.

KURU SICAKLAR

Özbekistan’da ülke iklimi özelliklerine bağlı olarak 1 Temmuz’dan itibaren 40 gün boyunca halk ortasında ‘çile’ olarak isimlendirilen kuru sıcaklar bastırıyor. 40 gün boyunca termometre 40 derecenin altına inmediği üzere ufak bir esinti dahi yakalamak mümkün olmuyor. Halk bu devri kapalı yerlerde geçirmeyi tercih ediyor. İşte bu sıkıntı ayından istifade eden Özbekistan başkanı Mirzoyev, anayasa referandumunu bayıltıcı sıcaklar altında sessizce gerçekleştirmek istedi lakin Karakalpak konusunda yanıldı. Anayasada özerk cumhuriyetin bağımsızlık ilan etme hakkının elinden alınacağını idrak eden bölge halkı, özerk cumhuriyetin başşehri Nukus kentinde toplandı. Karakalpak halkının geçen perşembe gününden itibaren artmaya başlayan durumdan hoşnutsuzluğu cumartesi gecesi büyük bir protesto gösterisine dönüştü. Yüz binlerce kişi Nukus sokak ve meydanlarını doldurarak, “Yeni anayasaya hayır” sloganları atmaya başladı. Özbekistan merkezi idaresinin Nukus girişine kurduğu polis denetim noktalarında polis ve göstericiler ortasında çatışma yaşandı. Mirzoyev, göstericilerin polise taş ve silahlarla saldırdığını söyleyerek sayı vermeden, “Maalesef siviller ve kolluk kuvvetleri ortasında ölüler var” dedi. Muhalif Siyasi Pulat Ahunov ise protestolarda en az 5 kişinin hayatını kaybettiğini söyledi.

MİRZOYEV’DEN GERİ ADIM

Karakalpak Özerk Cumhuriyeti’nde olayların isyana gerçek gittiğini fark eden Özbekistan başkanı Şevket Mirzoyev dün geri adım attı. Karakalpak halkına seslenen Özbekistan önderi, “Anayasa değişikliği taslağından Karakalpak unsuru kaldırılıyor. Karakalpak’ın bağımsızlık ilan etme hakkı korunacak” açıklamasını yaptı. Ayrıyeten özerk bölgedeki tüm cep telefonlarına anayasa değişikliğinin Karakalpak’ı kapsamayacağı iletisi iletildi. Karakalpak halkını sakinleştirmek için bir taraftan geri adım atan Mirzoyev, öbür taraftan güvenlik tedbirlerini arttırma kararı aldı. Karakalpak Özerk Cumhuriyeti’nde 3 Temmuz-2 Ağustos tarihleri ortasında OHAL ilan edilerek 21.00 ile 07.00 saatleri ortasında sokağa çıkma yasağı getirildi.

ZORLU İKLİM KURALLARI, DÜŞÜK VERİMLİ TARIM

ÖZBEKİSTAN’ın batısında bulunan Karakalpak Özerk Cumhuriyeti, batısında Kazakistan güneyde ise Türkmenistan’a komşu bir bölge. Yüzölçümü yaklaşık olarak Türkiye’nin dörtte biri kadar olan Karakalpak’ta Özbek ve Kazak lisanı ortası bir Türk şivesi kullanılıyor. Genelde çöl iklimine sahip bölgede toprağın çok tuzlu olması nedeniyle tarım verimli yapılamıyor. Bilhassa kuzeyde Aral Gölü’nün de kurumasıyla bölgede yaşayan 1.9 milyon insan geçimini sağlamak için Karakalpak dışında komşu bölgelere giderek geçimini sağlamaya çalışıyor. Karakalpak devlet yönetimi ise büsbütün merkezi Özbekistan ödenekleriyle sağlanıyor. Karakalpak Cumhuriyeti birinci olarak Bolşevik Devrimi’yle birlikte 1920 yılında bağımsızlığını ilan etmişti. Birinci 12 yıl özerk olarak Kazakistan’a bağlanan Karakalpak, 1932-1936 yılları ortasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği bünyesine alındı. 1936 yılından 1990’a kadar ise Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde özerk cumhuriyet olarak yer aldı. Sovyetler’in parçalanmaya başladığı 1990 yılında ikinci sefer bağımsızlık ilan eden Karakalpak Özerk Cumhuriyeti, 1993 yılında anayasada ayrılma hakkını gizli tutma şartıyla Özbekistan himayesini ikinci sefer kabul etmiş oldu.