Kraliçe 2. Elizabeth mirasının karanlık tarafı: O ülkelerde artık ne olacak? ‘Elmaslarımızı geri verin!’

Kraliçe 2. Elizabeth mirasının karanlık tarafı: O ülkelerde artık ne olacak? ‘Elmaslarımızı geri verin!’
70 yıl boyunca İngiliz Milletler Topluluğu’nu bir ortada tutan güçlü bir harç fonksiyonu gören 2. Elizabeth sonrasında birliğin akıbetinin ne olacağı merak konusu. Uzun yıllardır İngiltere’nin gölgesi altında yaşamaya direnen ülkeler ise bu süreçte bağımsızlıklarını ilan etmeye bir adım uzaklıkta. Eski sömürgelerin öncelikli talebi ise İngilizler tarafından ‘çalınanların’ kendilerine iade edilmesi… En çok tartışma yaratan mücevher ise Kuh-i Işık elması…

İngiltere tarihinin en uzun müddet tahtta kalan hükümdarı Kraliçe 2. Elizabeth’in İskoçya’daki Balmoral Kalesi’nde 96 yaşında hayatını kaybetmesinin akabinde oğlu 3. Charles, İngiltere’nin yeni hükümdarı oldu.

Fakat, Kraliçe’nin akabinde değişen dünyanın koşullarına ayak uydurmaya çalışan İngiltere Kraliyet Ailesi, monarşinin sorgulandığı ve toplum nezdinde tesirinin giderek azaldığı bir devirde ayakta kalabilmek için ağır uğraş vereceğe benziyor.

Öyle ki, son yıllarda İngiliz Milletler Topluluğu’nun (Commonwealth) içinde gelişen Cumhuriyetçi ve bağımsızlıkçı yönelim giderek güçlenmeye başladı. Geçtiğimiz ay Avustralya yerlisi senatör Lidia Thorpe’ın meclis yemininde Kraliçe 2. Elizabeth’e yönelik “sömürgeci” sözü büyük ses getirmişti.

Bununla birlikte, Kraliçe’nin buyruğu altında bulunan Karayip ada ülkesi Barbados’un Cumhuriyet ilan etmesi, Jamaika’nın “bağımsız” bir ülke olduğunu üzerine basa basa deklare etmesi ve daha bir dizi Karayip ve Asya ülkesinin İngiliz Kraliyet Ailesini tanımak istememesi yeni devirde İngiliz Milletler Topluluğu’nun dağılabileceği ihtimallerini güçlendiriyor.

KRALİÇE MONARŞİYİ VE COMMONWEALTH’İ BİR ORTADA TUTAN HARÇTI

1952 yılında tahta geçen Kraliçe 2. Elizabeth, Britanya İmparatorluğu’nun eski sömürge siyasetini da miras almıştı. Afrika’da ve Asya’da kölelikle, işgalle ve yağmayla özdeşleşen İmparatorluk imajı bugün dahi silinebilmiş değil. Bunlar ortasında, Batı Afrika ülkelerinden heykel ve tarihi yapıtların kaçırılması, Güney Afrika ve Hindistan’dan altın ve elmas çalınması, yerli halka yapılan türlü zulümler, baskılar ve köle ticareti var.

İmparatorluk tacının altında isteksizce bulunan milyonlarca insanın bağımsızlık için başlattıkları hareketler yıllar içinde şiddetle bastırılmış, siyasal krizler ise “aba altından sopa göstererek” çözülmüştü.

Bu manasıyla Kraliçe 2. Elizabeth, 70 yıllık iktidar pratiğinde pek çok siyasal sorunun tahlili için gerektiğinde ustalıklı diplomasiyi, gerektiğinde askeri gücü devreye sokmakta tereddüt etmeyen bir hükümdardı. Hasebiyle, Kraliçe 2. Elizabeth monarşinin geleceğine duyduğu sarsılmaz inanç ve mutlak otoritesi sayesinde İngiliz Milletler Topluluğu’nu bir ortada tutarak bugüne getirdi.

Kısacası, Kraliçe 2. Elizabeth gerektiği vakitlerde geri plânda kalarak, yeri geldiğinde sert önlemler alarak monarşiyi ve İngiliz Milletler Topluluğu’nu bir ortada tutan güçlü bir harç fonksiyonu görmüştü.

ESKİ SÖMÜRGELER KENDİLERİNDEN ÇALINANLARI GERİ İSTİYOR

Peki, otoritesiyle monarşiyi ve Commonwealth’i bir ortada tutan Kraliçe’nin vefatı sonrası monarşi daha ne kadar hayatta kalabilir?

Öyle ki, Karayipler’de bulunan ada ülkesi Antigua ve Barbuda’nın devlet lideri Gaston Browne, Kraliçe 2. Elizabeth’in mevti sonrasında, yeni Kral’a biat etmek istemediklerini ve Cumhuriyet ilan etmek için referandumun üç sene içinde yapılabileceğini duyurdu.

Artık Kraliçeye yahut Kral’a bağlılık yemini etmek istemeyen Karayip Denizinde bulunan adaların kimileri 1960’larda bağımsızlığını ilan etse de 2. Elizabeth, devlet lideri statüsünü elinden bırakmamıştı.

Kraliçe 2. Elizabeth sonrasında ne üzere değişikliklerin olacağına ait hazırladığımız birkaç gün evvelki yazıda, İngiliz Milletler Topluluğu’nun Kral 3. Charles’ı tanımayabileceğini belirtmiştik. Buna ek olarak, “Karayipler Topluluğu” bir bütün olarak birlikten ayrılmayı talep ederse, siyasi krizin domino tesiri biçiminde büyümesi ve İngiliz Kraliyet Ailesini önemli bir açmazın içine sürüklemesi kaçınılmaz olabilir.

Bu gelişmelerin haricinde, İngiltere’nin eski kolonilerinden kimileri monarşinin karanlık mirasını, işlediği kabahatleri ve egemenlik haklarını tekrar tartışmaya açmaya hazırlanıyor. Son olarak, uzun yıllar İmparatorluğun gölgesi altında yaşayan Güney Asya’daki koloniler, kendilerinden çalındığını sav ettikleri ve Kraliyet Ailesinin elinde bulunan 400 milyon dolar bedelindeki elmaslarını geri istiyor.

ERKEKLERE BERBAT TALİH GETİREN ELMAS YENİ HÜKÜMDARIN ELİNDE

İngiliz kolonyalistlerinin 200 yıllık boyunduruğu altında yaşayan yerli halklar, sahip oldukları ganimetlerin kendilerinden zorla alındığını öne sürüyor. Bunlardan biri de Kraliyet tacının üstünde bulunan ve dünyanın en değerli elması olduğuna inanılan 109 karatlık Kuh-i Parıltı elması…

“Işık Dağı” manasına gelen Kuh-i Işık elmasının iddialara nazaran Hindistan’ın Andhra Pradeş eyaletinden çıkartıldığı ve tarih boyunca sürdürülen savaşlarda Hindu, Rajput, Babür, İran, Afgan, Sih ve son olarak İngiltere Krallığı ortasında el değiştirdiği söyleniyor.

Erkeklere makûs talih, bayanlara ise güzel talih getirdiğine inanılan Kuh-i Parıltı, 1850’de İngiliz Doğu Hindistan Şirketi tarafından Duleep Singh’ten ele geçirilmiş. Kraliçe Victoria, 1877 yılında Hindistan Kraliçesi ilan edildiğinde ise elmas Kraliyet Ailesine geçmiş. Jenerasyonlar uzunluğu İngiliz kraliçeleri tarafından takılan elmas son olarak, Kraliyet tacının doruğuna takıldı.

Şimdilerde Kraliyet Ailesi’nin mülkü olarak kabul edilen ve Londra Kulesi’nde sergilenen Kuh-i Parıltı elmasının bulunduğu taç yakında Kral 3. Charles’ın eşi Camilla tarafından taşınacak.

HİNDİSTAN’IN 45 TRİLYON DOLARI İNGİLTERE’NİN CEBİNE GİRDİ

İngiliz İktisat Tarihi derinlemesine inceleyen ve bu alanda çalışmalar yayımlayan Hintli Marksist iktisatçı Utsa Patnaik tarafından yapılan bir incelemede, İngiltere’nin 1765 ile1938 yılları ortasında Hindistan’dan yaklaşık 45 trilyon dolarlık bir servete el koyduğu ileri sürüldü.

Bu servet transferi ise sömürgeci Britanya İmparatorluğu’nun bölgede faaliyet gösteren Doğu Hindistan Şirketi (DHŞ) üzerinden vergi ve ticaret yoluyla yapıldığı belirtiliyor. 1938’e kadar devam eden bu teşebbüsün akabinde elde edilen 45 trilyon dolarlık bir servet birikimi, bugün İngiltere’nin toplam yıllık gayri safi yurtiçi hasılasından 17 kat daha fazla.

Bununla birlikte, sömürge haline getirilen topraklarda zorla el konulan bedelli taşların bedelinin ise kıymet biçilemez olduğu söz ediliyor. Kuh-i Işık ile ilgili açıklamalarda bulunan İngiliz Kraliyet Ailesi, elmasın kendilerine ikram edildiğini ediyor. Buna rağmen en az dört ülke (Hindistan, Pakistan, Afganistan ve İran) bu elmasın İmparatorluk güçleri tarafından yağmalandığını ve iade edilmesi gerektiğini savunuyor.

‘BU ELMAS SÖMÜRGECİLİĞE DAİR BİRÇOK ŞEYİ ANLATIYOR’

Kuh-i Işık elmasının iadesini isteyen Hintli Milletvekili Shashi Tharoor, “İngiltere bize borçlu. Lakin onlar bu açgözlülüklerinin delili niteliğindeki elması gerçek sahiplerine iade etmek yerine onu Londra Kulesi’ndeki tacın başına koyarak hava atıyorlar” tabirini kullanmıştı.

The Jewel in the Crown (Tacın üzerindeki mücevher) kitabının muharriri Paul Scott’ın 1966’da yayımladığı romanında İngiliz kraliyetinin mücevheri nasıl ele geçirdiğini anlatmıştı. Muharrir, “Bu elmas, sömürgeciliğin gerçekte ne olduğunu çok net bir formda hatırlatıyor: Öbür uluslara boyun eğdirme, zorbalık ve hırsızlık!” tabirlerini kullanmıştı.

2. Elizabeth doğduğu sıralarda, Britanya imparatorluğu 412 milyon insanı, yani dünya nüfusunun yaklaşık dörtte birini yönetiyordu. Kraliçe 2. Elizabeth, İngiliz sömürge siyasetlerinin tepede olduğu bir devirde doğmasa da, hükümdarlığı devrinde 1950’ler ve 70’lerde Majestelerinin hükümetinin yürüttüğü kimi saklı operasyonlarla monarşiyi itimat altında tutma yoluna gitti.

KRALİÇE LEGACY OPERASYONU İLE İMPARATORLUĞU PAKA ÇIKARTTI

İç İstihbarat ve Güvenlik kurumu (MI5) ile Majestelerinin hükümetinin 1950 ila 1960 ortasında ortak yürüttüğü Legacy Operasyonu, eski kolonilerin ellerinden alınan pahalı varlıkların, imtiyazların geri alınmasını önlemek emeliyle bir İngiliz Sömürge Ofisi (daha sonra Dışişleri Bakanlığı) tarafından yürütülen bir çalışmaydı.

Geçmişte yaptıklarının karşısına çıkmaması ve işlenen kabahatlerden yargılanmamak için şahsen Kraliçe 2. Elizabeth tarafından başlatılan operasyon, sömürge idareleri tarafından tutulan tüm saklı dokümanların imhasını içeriyordu. 1950’ler ve 1960’larda en az 23 ülke ve bölgede başlatılan kapalı araştırma sonrasında toplanan ve çeşitli kabahatlerin kanıtı niteliğindeki 8 bin 800 sayfalık doküman derhal imha edildi.

İmha edilen belgelerden kimilerinin Doğu Hindistan Şirketi tarafından yürütülen köle ticaretine ait dokümanlar olduğu, oburlarının ise Kenya topraklarında 1952 ve 1960 yılları ortasında meydana gelen Mau Mau Ayaklanması sırasında, İngiliz Ordusunun yaptığı katliamları kapsadığı düşünülüyor.

Bunun haricinde, 1895-1905 Nandi Direnişi; 1913-1914 Giriama Ayaklanması; Murang’a’da 1947’de zarurî çalışmaya karşı isyanlarda muhaliflere karşı kullanılan azap sistemlerine detaylı olarak yer veren evrakların de imha edildiği ileri sürülüyor.

‘NEDEN LONDRA’DAKİ BİR HÜKÜMDARA BAĞLILIK YEMİNİ EDİYORUZ?’

Bugüne gelindiğinde ise sömürge siyasetlerinin getirdiği acı deneyimler ve monarşinin uluslar nezdinde tesirinin giderek azalması, bağımsızlık yanlısı hareketlerin ortaya çıkmasına yol açıyor.

Kraliçe hükümeti tarafından atanan valilerin halkın seçtiği Parlamento üyelerini azarlaması ve yeri geldiğinde vazifeden el çektirilmesi, yıllar içinde monarşiye duyulan öfkeyi arttırdı.

Örneğin 1975 yılında Avustralya’ya atanan valinin Başbakan Gough Whitlam’ı misyondan alması büyük infial uyandırmıştı. 

Bugün tahta çıkan Kral 3. Charles’ın Papua Yeni Gine, Solomon Adaları, Tuvalu, Antigua ve Barbuda, Bahamalar, Grenada, Saint Kitts ve Nevis, Saint Lucia ve Saint Vincent ve Grenadinler üzere ülkeler tarafından tanınıp tanınmayacağı dahi tam olarak kestirilemiyor.

Kesin olan şey ise, monarşiyi ve İngiliz Milletler Topluluğu’nu bir ortada tutan güçlü harcın bugün tükenmiş olduğu. Bu nedenle, yeni hükümdara karşı bağımsızlık hareketlerinin daha cesaretli çıkışlarla sonuç alması ihtimal dahilinde.

Öyle ki, bugünlerde Karayipler’den Pasifik’e kadar beşerler soruyor:

“Neden Londra’daki bir hükümdara bağlılık yemini ediyoruz?”